Is de Donau cultuur de wieg van de Europese beschaving?

Tot voor kort waren wetenschappers het erover eens dat de bakermat van de Europese beschaving in de klassieke oudheid ligt. Om precies te zijn, in de Griekse oudheid (ca. 900 BC). Er is echter voldoende bewijs om de geschiedenis te herschrijven. De Griekse oudheid is namelijk een verlengstuk van de Donau cultuur.

De Donau cultuur (5000-3500 BC)  is een van de oudste beschavingen uit Oud Europa. Deze culturen waren egalitair, homogeen en gericht op het voortbestaan van de samenleving. Hun kunstwerken bestaan uit decoratieve ontwerpen op basis van een symboolsysteem waarin  balans, evenwicht en cyclisch bewustzijn en holistisch denken een grote rol spelen. Deze patronen zijn in de Griekse oudheid nog aanwezig en worden door moderne wetenschappers aangeduid als ‘geometrische stijl’.  Zolang men geen blik werpt op de periode vóór de Griekse oudheid zal het belang van Oud Europa niet zichtbaar worden. En wordt voorbijgegaan aan het feit dat het Donauschrift veel ouder is dan het Mesopotamische schrift!

Taalwetenschapper Harald Haarmann (geb. 1946) houdt zich bezig met het ontcijferen van het Donauschrift en stelt dat ons huidige geschiedenisbeeld herzien moet worden. De oorsprong van het schrift ligt niet in Mesopotamië rond 3000 BC maar in het Donau gebied, enkele duizenden jaren eerder. De beschaving van Oud Europa, in het bijzonder de Donau cultuur, is een gegeven waar we niet langer omheen kunnen en mogen gaan! Hierover is een documentaire gemaakt die uitgezonden is in de serie Menschen, Mythen und Legenden op ServausTV (Oostenrijk). Het is een productie van Zie hieronder de promotekst en de volledige documentaire, allebei Duitstalig.

Das Vermächtnis der Donaugötter
Bisher waren sich Wissenschaftler einig, dass die Wurzeln Europas im antiken Griechenland liegen. Doch nun gibt es Hinweise, die diese Erkenntnisse auf den Kopf stellen könnten. 
Die Menschen der so genannten Donauzivilisation hatten zu ihrer Zeit eine höchst entwickelte Kultur. Liegt die Wiege Europas an der Donau? Sie schmiedeten als Erste Kupfer und Gold. Sie hatten wunderschöne Keramik. In manchen Regionen gab es sogar mehrgeschossige Reihenhäuser und Tempel. 
Und – so eine provokante These – sie hatten als Erste eine eigene Schrift. Überlieferte die Donauzivilisation etwa ihre kulturellen Werte an die alten Griechen, die daraus schließlich die Idee der Demokratie hervorbrachten?

© Karin Haanappel

Oud Europa wordt besproken in het boek  ‘Herstory of Art’ (2012), uitverkocht vanaf 2015.

Nieuwe uitgave ‘Herstory of Art, van de prehistorie tot het modernisme’, ISBN: 978 9082301 922 en wordt uitgegeven door Haanappel Publishers (www.haanappelpublishers.nl)

Een gekleurd geschiedenisbeeld leidt tot onwetendheid

Uit het hoofdstuk ‘Egalitaire culturen, daar kunnen we wat van leren!’ van Karin Haanappel in het boek ’Aardevrouwen spreken’.

Traditiegetrouw leren wij dat de bakermat van onze beschaving is gelegen in de klassieke oudheid. De prehistorie (de tijd voordat er geschreven bronnen waren) is in de beleving van velen primitief en ongeciviliseerd en daarmee niet de moeite waard voor nader onderzoek. Deze beperkte benadering van het verleden is helaas nog steeds in zwang. Hierdoor ontstaat er niet alleen een hiaat in de geschiedenisoverdracht, ook de kennis van egalitaire culturen gaat volledig verloren. In de 19e eeuw, wanneer de historische wetenschappen ontstaan, wordt het startpunt van de geschiedenis bij de Grieken en de Romeinen gelegd en de westerse filosofie als toonaangevend beschouwd. De filosofen in het klassieke Athene legden natuurlijke verschillen tussen mannen en vrouwen uit in termen van hiërarchie en ongelijkwaardigheid, wat geleid heeft tot de opvatting dat vrouwen (bezieling, intuïtie, natuur) inferieur zijn aan mannen (geest, denken, cultuur). Deze opvatting is bepalend geworden voor de theoretische en politieke hegemonie van het westerse denken. Vanuit dat denken is er nauwelijks ruimte voor vrouwen en evenmin voor niet-westerse culturen. Al ruim twee eeuwen leidt deze visie ertoe dat de meeste archeologen en wetenschappers reconstructies van het verleden maken vanuit een mannelijk, verstandig denken. Een vrouwelijke of zelfs neutrale zienswijze wordt vaak meteen verworpen.

Door (kunst)geschiedenis lineair te beschouwen, wordt er een bepaalde volgorde of vooruitgang gecreëerd. Een hiërarchische blik zorgt bovendien voor succesverhalen van grote helden. Omdat de canon uitsluitend is gericht op het blanke, mannelijke Westen worden er geen vrouwelijke of niet-westerse equivalenten genoemd. Toen West-Europa vanaf de 16e eeuw grote delen van de wereld ging koloniseren, was het vanzelfsprekend om te denken dat de westerse mens superieur was aan de niet-westerse mens. Bovendien vond men dat de niet-westerse mens nog in een preklassiek en prechristelijk stadium verkeerde. Deze gedachte, die perfect aansloot op de hegemonie van het westerse denken, zette op elk gebied door en zorgde er ook voor dat de prehistorische wereld voor primitief werd aangezien. Door alleen al te spreken over westers en niet-westers wordt een hiërarchisch onderscheid gemaakt. Ironisch, als je bedenkt dat het begrip ‘westers’ mondiaal gezien slechts een fractie van het geheel is. Deze eenzijdige blik van (kunst)historici zal naar mijn idee niet verdwijnen zolang wij uitsluitend onze vaderlandse geschiedenis voorgeschoteld krijgen. Een geschiedenis van helden en overwinnaars, van oorlogen en rooftochten. Het is dit eenzijdige denken dat ook de mythe van het oerpatriarchaat in stand houdt. Maar als je deze mythe ontrafelt, ervaar je ineens een heel andere wereld waarvan ook vrouwen en andere culturen deel uitmaken. Het is interessant om te onderzoeken waar die mannelijke dominantie vandaan komt en intrigerend om te ontdekken dat achter de sluier van het patriarchaat egalitaire culturen schuilgaan, die overal in de wereld zijn (geweest) en schitterende kunstuitingen hebben (achtergelaten). Vanaf 3000 v. Chr. gaat de mannelijke zienswijze pas de boventoon voeren, hoewel niet overal en zeker niet gelijktijdig. In Europa en het Midden-Oosten is deze verandering goed merkbaar. Het schrift heeft bovendien een extra bijdrage geleverd aan de verspreiding van de mannelijke monotheïstische religies die kenmerkend zijn voor de patriarchale levensvisie. Onze historie (de tijd van de geschreven bronnen) is dus met recht his story en er wordt zelfs al het mogelijke gedaan om vrouwelijke initiatieven om te buigen naar mannelijke ontdekkingen.

© Karin Haanappel

Herstory of Art (2012): www.herstoryofart.wordpress.com

Herstory of Art door Karin Haanappel
1e druk is volledig uitverkocht.

Nieuwe uitgave ‘Herstory of Art, van de prehistorie tot het modernisme’, ISBN: 978 9082301 922 en wordt uitgegeven door Haanappel Publishers (www.haanappelpublishers.nl)

Kreta, het einde van Oud Europa

Kreta is het grootste eiland van de Griekse archipel en pas rond het jaar 1000 BC gekoloniseerd door de Dorische stammen van het Griekse vasteland. De Minoïsche cultuur, zoals de hoogstaande beschaving van Kreta tegenwoordig wordt genoemd, was een unieke beschaving in het bronzen tijdperk waarin steeds meer oorlog werd gevoerd en heerszuchtige mannelijke goden de religieuze toon bepaalden. Daarentegen werd op Kreta het vrouwelijk goddelijke vereerd in al haar verschijningsvormen: als slang, koe, duif, bij, vlinder, etc. En in plaats van dat er oorlog werd gevoerd, bloeiden de economie en de kunsten op dit eiland op. Zelfs toen Kreta in het midden van de 15e eeuw v. Chr. onder Myceense heerschappij kwam te staan, bleef de Minoïsche invloed nog lang zichtbaar. De Myceners hebben veel van de Minoïsche cultuur en de religie overgenomen. Overigens is het van belang te benadrukken dat Kreta geenszins een matriarchale of utopische samenleving is geweest. Het was een samenleving waarin macht niet werd gelijkgesteld aan dominantie, destructivisme en onderdrukking, en waarin de godinnen nog niet werden gereduceerd tot metgezel of moeder van een veel machtiger mannelijke god. Nergens op het eiland zijn versterkte steden, militaire fortificaties of sporen van vroege overheersing teruggevonden. Opvallend is de rechtvaardige verdeling van rijkdom die men verwierf met de handel in het Middellandse Zeegebied. Er zijn geen sporen teruggevonden van een grote kloof tussen rijk en arm, de samenleving lijkt egalitair te zijn geweest, een gegeven dat we ook in de Donau cultuur hebben gezien. De inwoners van het Minoïsche Kreta hadden een groot respect voor de natuur en hun architectuur was erop gericht zoveel mogelijk in symbiose met de natuur te leven.

Bekijk hieronder de documentaire met de Britse historica Bettany Hughes over het Minoïsche Kreta.

Door Dorische invasies komt de Minoïsche beschaving tot een definitief einde rond 1000 BC. Zowel op het Griekse vasteland als op de Griekse eilanden neemt het culturele leven drastisch af en eeuwen van onrust en chaos dienen zich aan. Daarna start de periode die de basis vormt voor de westerse kunstgeschiedenis en die in latere tijden, zoals bij bijvoorbeeld tijdens de renaissance, weer een bron van inspiratie zal zijn en maatgevend wordt voor het begrip civilisatie. Bedenk hierbij dat deze basis een samenleving betreft, die mannelijk-dominant, hiërarchisch en oorlogszuchtig is. Door de (kunst)geschiedenis te laten starten in de klassieke oudheid zullen preklassieke egalitaire culturen altijd buiten beschouwing blijven en derhalve ook niet tot voorbeeld dienen voor een toekomst in balans.

© Karin Haanappel
De tekst is ontleend aan het boek  ‘Herstory of Art’ (2012).

Nieuwe uitgave ‘Herstory of Art, van de prehistorie tot het modernisme’, ISBN: 978 9082301 922 en wordt uitgegeven door Haanappel Publishers (www.haanappelpublishers.nl)

De Venus van Pazardzik

De neolithische culturen in Anatolië en Oud Europa waren homogeen en gericht op het voortbestaan van de samenleving. Hun kunstwerken kennen een symboolsysteem waarin balans, evenwicht en cyclisch bewustzijn een grote rol spelen. De Venus van Pazardzik (ca. 5000 BC) is daar een mooi voorbeeld van en illustreert tevens dat Venuskunst niet alleen in paleolithische tijden werd gecreëerd maar dat deze beeldtraditie doorging in het neolithicum en verder. Het hele lichaam van deze Venus van Pazardzik is bedekt met cyclische patronen die volgens linguïsten niet zomaar aangebracht zijn, maar een weergave zijn van het zogenaamde Donauschrift.

 

Het terracotta beeldje werd gevonden in Pazardzik (Bulgarije) en dateert uit het 5e millennium BC. Het is slechts 18 cm hoog en toont een zittende vrouw met de handen op haar buik. Haar hoofd helt achterover en zij draagt een soort masker met een geprononceerde neus en gaten op de plaats van de mond. Het is goed mogelijk dat deze gaten hebben gediend om veren, halmen of bloemen in te steken. Op veel beelden uit het neolithicum met dezelfde soort gaten zijn sporen van stuifmeel teruggevonden. Opvallend is de vorm van een lemniscaat op de plaats van de poort des levens.

Juist de aanwezigheid van cyclisch denken en de enorme hoeveelheid vrouwelijke kunst duiden volgens archeologe Marija Gimbutas (1921-1994) op een verering voor de allesomvattende Godin. Zij noemt dit beeld een klassiek voorbeeld van de tronende, zwangere Godin en beschrijft de ingekerfde patronen op haar lichaam niet als decoratie, maar als symbolen van de aarde- en vruchtbaarheidsgodin die verantwoordelijk is voor het ontkiemen, groeien en rijpen van de gewassen. Het zijn dus regeneratieve symbooltekens.

Taalwetenschapper Harald Haarmann (geb. 1946) houdt zich vandaag de dag bezig met het ontcijferen van het Donauschrift en stelt dat ons huidige geschiedenisbeeld herzien moet worden. De oorsprong van het schrift ligt niet in Mesopotamië rond 3000 BC maar in het Donau gebied, enkele duizenden jaren eerder. De beschaving van Oud Europa, de Donau cultuur, is een gegeven waar we niet langer omheen kunnen en mogen gaan!

 

Er is een film in de maak over het Donauschrift, de trailer kun je hierboven bekijken (Engelstalig). Meer informatie over deze film, klik hier. Harald Haarmann heeft veel publicaties op zijn naam staan, Voor een overzicht, zie Amazon.com.

Er zijn interessante paralellen te trekken tussen het Donauschrift en tekens op de paleolithische Venusbeelden (zie www.venuskunst.wordpress.com). Ook heeft Haarmann geconstateerd dat het Donauschrift en het Lineair A op Kreta veel raakvlakken hebben. Het is duidelijk dat het traditionele beeld van onze westerse geschiedenis vrij eenzijdig en beperkt is. In de komende jaren zal dat steeds vaker bewezen worden.

© Karin Haanappel

Deze tekst is ontleend aan het boek  ‘Herstory of Art’ (2012), sinds 2015 uitverkocht.

Nieuwe uitgave ‘Herstory of Art, van de prehistorie tot het modernisme’, ISBN: 978 9082301 922 en wordt uitgegeven door Haanappel Publishers (www.haanappelpublishers.nl)