Enkele jaren geleden was er een indrukwekkende tentoonstelling te zien in New York, Oxford en Athene: The Lost World of Old Europe. Voor het eerst werd internationaal aangetoond dat er een hoogstaande, neolithische beschaving is geweest in Europa. Ver voor de piramides in Egypte en de ziggurats in Mesopotamië waren er buitengewone culturen in de delta van de Donau rivier (huidige Bulgarije, Roemenië). Egalitaire landbouwculturen die langs de Donau rivier landinwaarts trokken en zich vermengden met de jagers/verzamelaars.
In de neolithische kunstuitingen van Oud Europa, die ook getoond werden op de tentoonstelling The Lost World of Old Europe, is een cyclische symboliek waar te nemen – zowel in abstracte als figuratieve vorm – die overeenkomsten vertoont met beeldjes (Venuskunst) uit het paleolithicum. In de oude steentijd stond de cyclus van het leven centraal en dat is niet veranderd in de nieuwe steentijd. Veel aardewerk potten houden nog eeuwenlang de cyclische patronen, zelfs tot ver in historische tijden. Echter, wanneer dit soort aardewerk vanaf de 18e eeuw wordt opgegraven, is men de symbolische betekenis kwijt en worden de potten en vazen steevast aangeduid met ‘geometrische stijl’.
Opvallend is dat de cyclische patronen op het aardewerk overeenkomen met de patronen op de vrouwelijke figuren uit de Donau cultuur. Ze ‘spreken’ dezelfde taal, de taal van Oud Europa.
Hoewel er overwegend vrouwelijke kunst – naast gebruiksvoorwerpen als potten en vazen – is opgegraven, zijn er zeker ook mannelijke beelden bekend. Een interessante vondst is gedaan in 1956 toen een terracotta beeldenpaar uit het 5e millennium v. Chr. werd gevonden in een graf in Cernavoda (Roemenië). Ze lagen samen in het graf van een man en een vrouw en hoorden echt bij elkaar, maar na de vondst werd het beeldenpaar uit elkaar gehaald. De man ging direct de wereld in als ‘Le Penseur’ omdat men overeenkomst zag met ‘De Denker’ van Rodin. De vrouw werd gemakshalve vergeten, net als Camille Claudel in de jaren’50 nog niet genoemd werd in relatie tot Rodins oeuvre.
Wanneer we het beeldenpaar uit Cernavoda dan toch zo nodig moeten vergelijken met een kunstwerk uit onze moderne tijd opteer ik voor ‘De Kus’ van Brancusi. Dit beeld uit 1916 toont perfect de balans tussen het mannelijke en het vrouwelijke en laat zich daarmee goed meten aan het neolithische beeldenpaar. Het kan ook haast niet anders dan dat Brancusi bekend was met de Donau cultuur, hij kwam immers uit Roemenië. Brancusi was opgegroeid in het gebied waar vanaf ca. 1860 opgravingen plaatsvonden en een deel van de neolithische Donau cultuur blootlegden. Wanneer je het oeuvre van Brancusi bestudeert vanuit dit perspectief, gaat er ineens een hele andere wereld voor je open. Een wereld waar evenwicht, balans en gelijkwaardig een grote rol spelen.
© Karin Haanappel
Deze tekst is ontleend aan het boek ‘Herstory of Art’ (2012), vanaf 2015 volledig uitverkocht.
Nieuwe uitgave ‘Herstory of Art, van de prehistorie tot het modernisme’, ISBN: 978 9082301 922 en wordt uitgegeven door Haanappel Publishers (www.haanappelpublishers.nl)
Oud Europa 